มีผู้สนใจในเวปเพจเสนอ ให้ผมเขียนสรุป "ทฤษฎีว่าด้วยกำเนิดรัฐ"
"ทฤษฎีว่าด้วยการกำเนิดรัฐ"
ทฤษฎีว่าด้วยรัฐที่กล่าวถึงการกำเนิดรัฐนั้นมีมาตั้งแต่กรีก นักปราชญ์การเมืองที่สำคัญสมัยนั้น ได้แก่ โสเกรติส (Socratis) เพลโต (Plato) และ อริสโตเติล (Aristotle) ซึ่งอริสโตเติล ได้พูดถึงรัฐได้ชัดเจนจนได้ชื่อว่าเป็นบิดาแห่งรัฐศาสตร์ และมีอิทธิพลต่อการพัฒนาการกฎหมายมหาชนมาก ได้ให้ทัศนะเกี่ยวกับความหมายของรัฐ กำเนิดรัฐ การจัดรูปแบบของรัฐ และความสิ้นสุดของรัฐไว้อย่างละเอียด อริสโตเติล ถือว่ารัฐเป็นประชาคมหรือที่รวมของบุคคลทั้งหลายซึ่งอยู่ภายใต้ระเบียบกฎเกณฑ์ของประชาคมที่เรียกว่า “การปกครอง”
ซึ่งมีทฤษฎีที่อธิบายว่ารัฐเกิดขึ้นมาได้อย่างไร พบว่ามีทฤษฎีว่าด้วยรัฐมีอยู่หลายทฤษฎีด้วยกันแต่ทฤษฎีที่สำคัญและก็น่าสนใจมีอยู่ด้วยกัน 4 ทฤษฎี คือ ทฤษฎีเทวสิทธิ์ ทฤษฎีสัญญาประชาคม ทฤษฎีกำลังอำนาจ และทฤษฎีวิวัฒนาการ ดังนี้
1. ทฤษฎีเทวสิทธิ์
นักปราชญ์ในอดีตครุ่นคิดและถกเถียงกันมาในเรื่อง “การกำเนิดรัฐ” ซึ่งเมื่อสืบย้อนหลังไปแล้วจะเห็นว่าความคิดในทางศาสนาเข้ามามีอิทธิพลไม่น้อย ทำให้มีทฤษฎีหลายทฤษฎีซึ่งต่างก็ให้คำตอบไม่ตรงกัน ในยุคแรกเมื่อความเชื่อเรื่องพระเจ้ายังมีอิทธิพลอยู่มาก นักปราชญ์ก็เชื่อกันว่าพระเจ้าเป็นผู้สร้างมนุษย์ ประทานดินแดนแก่มนุษย์ ประทานอำนาจตั้งรัฐบาลปกครองดินแดนและบางครั้งก็ส่งตัวแทนมาใช้อำนาจปกครองแทนพระเจ้าเอง ทฤษฎีนี้เรียกว่า “ทฤษฎีเทวสิทธิ์” (Diving King Theory) มีสาระสำคัญ 3 ประการ ดังนี้
1. รัฐเป็นสถาบันซึ่งพระผู้เป็นเจ้าทรงสร้างขึ้นเหมือนกับที่ทรงสร้างโลกสร้างมนุษย์ทุกสิ่งทุกอย่างพระผู้เป็นเจ้าสร้างขึ้นรวมทั้งรัฐ
2. ผู้ปกครองไม่ว่าจะเรียกว่าพระมหากษัตริย์หรือจักรพรรดิก็ตามเป็นบุคคลซึ่งพระผู้เป็นเจ้าทรงแต่งตั้งขึ้นประทานให้แก่มนุษย์ มนุษย์ไม่ได้ร่วมกันตั้งผู้ปกครอง ผู้ปกครองมาจากสวรรค์ พระผู้เป็นเจ้าแต่งตั้งประทานมาให้แก่มนุษย์
3. เมื่อผู้ปกครองได้รับแต่งตั้งโดยพระผู้เป็นเจ้า เพราะฉะนั้นผู้ปกครองจึงไม่จำเป็นจะต้องรับผิดชอบต่อมนุษย์ในการปกครองมนุษย์ ต้องรับผิดชอบก็แต่เฉพาะต่อพระผู้เป็นเจ้าเท่านั้น
2. ทฤษฎีสัญญาประชาคม
สาระสำคัญของทฤษฎีสัญญาประชาคม (Social Contract Theory) ที่เสนอโดยนักปราชญ์ทุกท่านมีเหมือนกันอยู่ประการหนึ่งว่า “รัฐเป็นผลิตผลของข้อตกลงระหว่างมนุษย์” แต่เดิมดำรงชีวิตอยู่ในสภาวะธรรมชาติเป็นสภาวะที่ปราศจากผู้ปกครอง เพราะฉะนั้น ผู้ที่เสนอทฤษฎีสัญญาประชาคมทุกคนจะแบ่งประวัติศาสตร์ของมนุษย์ชาติออกเป็น 2 ช่วงด้วยกัน ช่วงแรก เป็นช่วงก่อนมีรัฐ และช่วงที่ 2 เป็นช่วงที่มีรัฐเกิดขึ้นแล้ว กล่าวคือ มนุษย์ดำรงชีวิตอยู่ในสภาวะธรรมชาติ (State of Nature) ในสภาวะธรรมชาตินี้อาจจะพูดได้ว่า เป็นสภาวะซึ่งไม่มีผู้ปกครองมนุษย์แต่ละคนดำรงชีวิตอยู่โดยกระทำการต่าง ๆ ได้ตามใจปรารถนา ไม่มีแม้กระทั่งกฎหมายที่กำหนดว่าอะไรถูกอะไรผิด อะไรทำได้ อะไรทำไม่ได้ ถ้ามีอยู่บ้างก็เป็นกฎธรรมชาติ ได้แก่ กฎเกณฑ์ทางกายภาพที่ว่า หิวก็ต้องรับประทาน ป่วยก็ต้องรักษา หนาวก็ต้องหาเครื่องนุ่งห่มห่อหุ้มร่างกายกับการดำรงชีวิตอยู่ในสภาวะธรรมชาติ นั่นคือ “ช่วงก่อนมีรัฐ” หลังจากนั้น เมื่อมนุษย์ดำรงชีวิตอยู่ในสภาวะธรรมชาติได้ช่วงเวลาหนึ่งผ่านพ้นไป มนุษย์หันหน้าเข้าหากันและตกลงกันสถาปนาผู้ปกครองขึ้น โดยยอมตนอยู่ภายใต้บังคับบัญชาของคนคนหนึ่งหรือคณะหนึ่ง เราเรียกว่า “ผู้ปกครอง” และให้คำมั่นสัญญาต่อกันและกันว่าแต่ละคนจะเคารพเชื่อฟังและปฏิบัติตามคำสั่งคำบัญชาของผู้ปกครอง โดยมีสัญญาที่มนุษย์ตกลงกันว่าแต่ละคนจะเคารพเชื่อฟังผู้ปกครองและปฏิบัติตามคำสั่งคำบัญชาของผู้ปกครองที่เราเรียกว่า “สัญญาประชาคม” (Social Contract) ช่วงนี้เป็น “ช่วงที่มีรัฐเกิดขึ้น”
สาระสำคัญในประวัติศาสตร์ข้างต้นเกี่ยวสภาวะธรรมชาติของมนุษย์นักทฤษฎีนี้มีความเห็นร่วมกัน แต่สิ่งที่ผู้เสนอทฤษฎีนี้มีแตกต่างกันออกไปในรายละเอียด คือ ประเด็นปัญหาว่าอะไรจะมีเหตุจูงใจให้มนุษย์ละทิ้งการดำรงชีวิตอยู่ในสภาวะธรรมชาติและหันหน้ามาทำข้อตกลงจัดตั้งรัฐบาลหรือผู้ปกครองขึ้น อันนี้มีคำอธิบายที่แตกต่างกันออกไป ซึ่งทฤษฎีสัญญาประชาคมสามารถอธิบายรูปแบบของทฤษฎีสัญญาประชาคมได้ ดังนี้
1. สัญญาจัดตั้งรัฐบาลหรือสถาปนาผู้ปกครอง (Governmental Contract) คือ สัญญาระหว่างราษฎรฝ่ายหนึ่งกับผู้ปกครองซึ่งอาจจะเป็นกษัตริย์หรือใครก็ได้อีกฝ่ายหนึ่งเป็นสัญญาระหว่างราษฎรกับผู้ปกครอง
2. สัญญาก่อตั้งสังคมการเมืองหรือสัญญาก่อตั้งสถาบันการเมือง (Institutional Contract) ในระหว่างบุคคลด้วยกันเราพบทฤษฎีสัญญาประชาคมในรูปแบบใดรูปแบบหนึ่งใน 2 รูปแบบ ทั้งในคำสอนของนักปราชญ์ตะวันตกและในคำสอนของนักปราชญ์ชาวตะวันออก อย่างเช่นในตำราว่าด้วยการปกครองของอินเดียโบราณเราก็พบคำสอนว่าด้วยสัญญาประชาคมรูปแบบที่ 1 หรือสัญญาก่อตั้งสัญญาระหว่างราษฎรกับผู้ปกครองใกล้เคียงกับในสมัยกลางในยุโรป
3. ทฤษฎีกำลังอำนาจ
ทฤษฎีกำลังอำนาจหรืออาจเรียกว่า “ทฤษฎีพละกำลัง” (Power Theory) ซึ่งเชื่อว่ารัฐเกิดขึ้นจากการยึดครองและการใช้กำลังบังคับ ทฤษฎีนี้เองที่นำไปซึ่งความเชื่อในเรื่องชาตินิยม และความคิดที่ว่ารัฐคืออำนาจซึ่งอยู่เหนือศีลธรรมทั้งปวง ทฤษฎีกำลังอำนาจสอนว่า รัฐเกิดขึ้นเพราะสงครามที่ทำให้ต้องมีการรบกันระหว่างเผ่าต่าง ๆ ในสมัยโบราณมีชนเผ่าต่าง ๆ ซึ่งทำมาหากิน คือ เพาะปลูกและเลี้ยงสัตว์อยู่ในบริเวณที่ใกล้เคียงกัน ทำสงครามกันเพื่อเหตุผล 2 ประการ ดังนี้
ประการที่ 1 ต้องการแสวงหาดินแดนที่อุดมสมบูรณ์ขยายดินแดนออกไป และเมื่อได้ดินแดนที่อุดมสมบูรณ์มากขึ้นมันก็สามารถที่จะทำการเพาะปลูกและเลี้ยงสัตว์เพื่อผลิตผลมีความเจริญรุ่งเรืองขึ้น
ประการที่ 2 การทำสงครามเพื่อให้ได้คนจากเผ่าอื่นมาเป็นทาสสำหรับใช้แรงงานในไร่นาหรือว่าในคอกปศุสัตว์ สภาวะสงครามระหว่างเผ่าอาจจะไม่ใช่สงครามที่โจมตีกันจริง แต่อาจจะต้องสร้างแสนยานุภาพทางทหารเพื่อป้องกันไม่ให้เผ่าอื่นมารุกรานหรือว่าสร้างแสนยานุภาพให้เกรียงไกรเพื่อจะไปรุกรานผู้อื่น นอกจากมีอำนาจในการทำสงครามการรบพุ่ง โดยสภาวะเช่นนี้สิ่งที่เราเรียกว่า “รัฐบาล” หรือ “ผู้ปกครอง” (Government) ก็ค่อย ๆ เกิดขึ้นและกลายมาเป็นบุคคลซึ่งได้รับการยอมรับนับถือว่าเป็นผู้ปกครองโดยมีอำนาจที่จะออกคำสั่งให้คนในเผ่าเคารพและปฏิบัติตามรวมทั้งวินิจฉัยชี้ขาดกรณีพิพาทระหว่างคนในเผ่าเดียวกันเป็นเผ่าที่ดีที่สุด จึงเป็นเผ่าที่มีฐานะเหนือกว่าองค์กร สถาบันสมาคมใด ของประชาชนอยู่ในถานะเหนือหลักศีลธรรมทั้งปวง
จากทฤษฎีกำลังอำนาจนี้อธิบายว่า รัฐเกิดขึ้นจากกำลังอำนาจอย่างเดียวไม่ได้เกิดขึ้นจากปัจจัยอื่น ซึ่งเป็นคำสอนที่มีส่วนถูกอยู่มากแต่ว่าเป็นการมองด้านเดียว รัฐนอกจากเกิดขึ้นจากสงครามคือต้องใช้กำลังอำนาจรบพุ่งแล้วอาจเกิดขึ้นจากเหตุปัจจัยอื่นอีก ซึ่งทฤษฎีนี้นำไปสู่ความเชื่อในเรื่องชาตินิยม และความคิดที่ว่ารัฐ คือ อำนาจรัฐที่มีความชอบธรรมในตัวเองและอยู่เหนือศีลธรรมทั้งปวง ทฤษฎีนี้มีผู้นำแปรผันไปเป็นผลในทางปฏิบัติเป็นหลักฟาสซิสต์ของประเทศอิตาลีสมัยมุสโสเลนีและหลักนาซีของประเทศเยอรมนี สมัยฮิตเลอร์ เป็นต้น
4.ทฤษฎีวิวัฒนาการ
ทฤษฎีวิวัฒนาการ (Evolution Theory) อธิบายการเกิดขึ้นของรัฐโดยอาศัยเหตุปัจจัยหลายอย่างนอกจากสงครามแล้วยังมีเหตุปัจจัยหลายอย่าง เช่น ปัจจัยทางสายโลหิต ปัจจัยทางสัญชาติญาณ ปัจจัยทางเครือญาติ ปัจจัยการรวมเผ่า ปัจจัยการรวมเป็นชาติ เป็นต้น
ดังนั้น รัฐไม่ได้เกิดขึ้นอย่างฉับพลัน แต่การที่อยู่ ๆ มนุษย์ก็หันหน้ามาทำสัญญาแล้วก็จัดตั้งผู้ปกครองมันค่อย ๆ วิวัฒนาการเป็นระยะเวลาที่ยาวนานจากสังคมมนุษย์เริ่มรูปแบบแรก คือ ครอบครัวกลายเป็นโคตรตระกูล จากโคตรตระกูลกลายเป็นเผ่าจากเผ่ามารวมเป็นชาติและกลายเป็นรัฐ กล่าวคือ สมาชิกของสังคมมนุษย์สังคมนั้นเริ่มตระหนักถึงความจำเป็นที่จะต้องอยู่ร่วมกันกับผู้อื่นภายในรัฐเริ่มตระหนักที่จะต้องเคารพเชื่อฟังคำสั่งคำบัญชาของผู้ปกครองและเวลาที่สมาชิกของสังคมซึ่งเป็นผู้ปกครองซึ่งตระหนักว่าตัวเองไม่อาจที่จะแยกตัวออกไปอยู่อย่างเป็นเอกเทศนอกรัฐได้ สังคมมนุษย์ซึ่งเป็นนั้นมันก็กลายมาเป็น “องค์การ” (Organization) กลายมาเป็นสมาคมซึ่งถือเป็นทฤษฎีว่าด้วยกำเนิดของรัฐที่สามารถให้เหตุผลการกำเนิดรัฐได้สมเหตุสมผลมากกว่าทฤษฎีอื่น ๆเมื่อพิจารณาศึกษาแนวคิดเกี่ยวกับการกำเนิดรัฐตามที่กล่าวมาข้างต้นนี้ ผู้เขียนเห็นว่าแนวคิดการกำเนิดรัฐว่า รัฐเกิดจากการวิวัฒนาการของมนุษย์ตามทฤษฎีวิวัฒนาการน่าจะสมเหตุผลสมผลมากที่สุด โดยอาศัยปัจจัยหลายๆอย่าง คือ มนุษย์ในโลกนี้แยกกันอยู่เป็นรัฐ ๆ ตั้งบ้านอยู่ในดินแดนใดดินแดนหนึ่งที่มีอาณาเขตแน่นอน มีการแยกสมาชิกของสังคมออกเป็นผู้ปกครองและผู้ถูกปกครองและก็ผู้ปกครองแต่ละรัฐนั้นก็มีอำนาจสูงสุดเด็ดขาดไม่ตกอยู่ภายใต้บังคับบัญชาของรัฐอื่น สิ่งที่สำคัญว่ารัฐเกิดขึ้นแล้วก็วิวัฒนาการจากรัฐในสมัยโบราณก็วิวัฒนาการขยายตัวเติบโตขึ้นมาจนเป็นรัฐสมัยใหม่ในปัจจุบัน
