ผมตั้งใจเริ่มต้นปี 2021 ด้วยการทบทวนตัวเอง และตั้งสติเพื่อหาวิถีปฏิบัติที่ทำให้กายใจเป็นสุข เหมือนเข้าศูนย์ถ่วงล้ออีกรอบ ไม่ให้ชีวิตเฉไฉสวิงสวายนัก จึงจัดเวลานี้ให้กับการอ่านหนังสือที่บอกเล่าปัญญาจากผู้มาก่อน
The Blue Zones เป็นหนึ่งในนั้น
แดน บุทเนอร์-ผู้เขียนออกเดินทางหาเคล็ดลับของ 'น้ำอมฤต' หรือ 'ยาอายุวัฒนะ' จากดินแดนที่มีผู้เฒ่าผู้แก่อายุเกิน 100 ปีจำนวนมาก เช่น บริเวณภูเขาบาร์บาเกีย ที่อิตาลี, เกาะโอกินาวา ญี่ปุ่น, เมืองโลมาลินดา รัฐแคลิฟอร์เนีย สหรัฐอเมริกา มีเรื่องมากมายที่เราเรียนรู้ได้จากผู้อาวุโส
การมีชีวิตที่ดีน่าจะเป็นชีวิตที่มีความสุข ด้วยเหตุนั้นเราจึงอยากให้มันยืนยาว หากทุกข์ทรมานก็คงไม่อยากอยู่ยาวนัก และในทางกลับกัน ยิ่งมีความสุขชีวิตก็ยิ่งยืนยาว เป็นสองด้านของเหรียญเดียวกัน
อายุยืนจึงไม่ใช่แค่อยู่นาน หากคืออยู่ดี แข็งแรง และเป็นสุข
หลังจากออกเดินทางศึกษาผู้เฒ่าทั้งสามดินแดน แดน บุทเนอร์ ได้ข้อสรุปที่เป็นจุดร่วมกันของผู้อายุยืนออกมาดังต่อไปนี้
...
1. เคลื่อนไหวๆๆๆๆ:
คนส่วนใหญ่ที่อายุเกินร้อยปีมักมีกิจวัตรประจำวันเป็นการทำงานนอกบ้านที่ต้องขยับแข้งขาแขนมือหลายชั่วโมงในแต่ละวัน เราสามารถปรับมาเป็นการ 'เลือกเดิน' เข้าซอย ขึ้นบันได ปั่นจักรยานไปปากซอย ใช้สองขาทุกครั้งที่มีโอกาส จนกลายเป็นนิสัย เรื่องนี้มีทริกนิดเดียวคือ ยิ่งละความสะดวกสบายได้มากเท่าไหร่ เราก็จะได้ออกแรงและขยับตัวมากเท่านั้น ยิ่งขยับตัวน้อยก็ยิ่งอายุสั้น ส่วนใครออกกำลังกายวันละ 1 ชม. สัปดาห์ละ 5 ครั้งได้นี่คือยอดเยี่ยม อันนี้ผมตั้งใจว่าจะทำ
...
2. ฮารา ฮาจิ บุ
ภาษิตขงจื่อภาษาญี่ปุ่นที่ชาวโอกินาวาพูดก่อนกินอาหารเพื่อเตือนสติตัวเองให้หยุดเมื่ออิ่มสัก 80% นี่คือวิธีลดแคลอรีแบบไม่ทรมาน เพราะอีกแป๊บสมองจะรับรู้ความอิ่มนั้น ทำเป็นประจำน้ำหนักตัวจะลดลง ความดัน โคเลสเตอรอล ความเสี่ยงโรคหัวใจก็ลดลงตามมา ที่เรากินล้นเพราะขาดสติ และโดนชักจูงด้วยรูปสวยๆ แพ็กเกจจิ้ง กลิ่นที่ลอยมาเตะจมูก ป้ายลดราคา ฯลฯ "ฮารา ฮาจิ บู" ท่องไว้ๆ
...
3. เน้นกินผัก เต้าหู้ และถั่ว
คนเกินร้อยปีส่วนใหญ่กินผักเป็นหลัก เนื้อเป็นรอง โปรตีนส่วนเกินจะถูกเปลี่ยนเป็นแคลอรีเก็บไว้ในร่างกาย ถ้าไม่ใช้ก็จะกลายเป็นไขมันในที่สุด ที่สำคัญคืออย่าสุดโต่ง กินให้สมดุล ไม่ต้องตัดสิ่งใดสิ่งหนึ่งโดยสิ้นเชิง หลักง่ายๆ คือ "กินเท่าที่ใช้" และเน้นผักกับอาหารที่ผ่านกระบวนการน้อย อาหารหลักของชาวโอกินาวาคือเต้าหู้ และมีงานศึกษาที่น่าสนใจคือ คนกินถั่วอย่างน้อย 5 ครั้งต่อสัปดาห์จะอายุยืนกว่าคนไม่กินถั่วประมาณสองปี
...
4. ดื่มไวน์แดง (สักนิด)
ทั้งชาวโอกินาวาและชาวซาร์ดิเนียแห่งอิตาลีมีกิจวัตรดื่มไวน์แดงหนึ่งแก้วกับอาหารทุกมื้อที่กินกับเพื่อนฝูง 1-2 แก้วช่วยลดอัตราการเป็นโรคหัวใจ ลดเครียด ลดการอักเสบเรื้อรัง ป้องกันการอุดตันของหลอดเลือดแดง แต่ถ้าดื่มเยอะก็จะเริ่มเป็นผลเสียมากกว่าผลดี
...
5. อิคิไก (เหตุผลที่ตื่นมา)
คนที่รู้ว่าจะตื่นขึ้นมาทำไม อยู่ไปทำไม มีเป้าหมายชัด รู้สึกว่าตัวเองมีความหมายมักจะมีอายุยืน อิคิไกที่ว่านี้ไม่ใช่สิ่งยิ่งใหญ่อะไร มันอาจเป็นแปลงผักที่ปลูกไว้ ดอกไม้ในกระถางในช่วงหลังเกษียณ หรือกิจกรรมที่ทำให้เราลื่นไหลอย่างการเล่นดนตรี ทำอาหาร เขียนหนังสือ วาดรูป เมื่อเจอแล้วก็ใช้เวลากับสิ่งเหล่านี้บ่อยๆ การฝึกฝนสิ่งใหม่ๆ ก็ทำให้เราเจออิคิไกใหม่ๆ ลดอัลไซเมอร์ แน่นอนว่าถ้ามีเรื่องที่มีคุณค่าในชีวิตอยู่เสมอก็ยิ่งทำให้มีกำลังภายใน แต่ควรทำเรื่องเหล่านั้นอย่างไม่เอาเป็นเอาตายหรือเครียดจนเกินไปด้วยเช่นกัน
...
6. หาเวลาผ่อนคลาย
ผู้เฒ่าร้อยปีที่ทำงานต้อนแกะมีโอกาสได้หยุดมองทุ่งหญ้ากว้างใหญ่และท้องฟ้าสีสวยอยู่เสมอ การพบเจอกันระหว่างเพื่อนและครอบครัวในบรรยากาศสบายๆ ไม่พิธีรีตอง ช่วงเวลาเช่นนี้เหมือนเป็นช่วงชะลอความเร็วของชีวิต ควรมีไว้เป็นระยะ จะช่วยลดความเครียด เยียวยาร่างกายและจิตใจ ลดการอักเสบเรื้อรัง ซึ่งส่งผลให้เป็นอัลไซเมอร์ เบาหวาน โรคหัวใจและหลอดเลือด ชีวิตที่ช้าลงทำให้การอักเสบลดลง อีกอย่างคือเอาตัวเองออกไปจากสิ่งเร้าทั้งหลาย ทั้งหน้าจอ ห้างฯ และทุกสถานที่ที่กระตุ้นให้ใจเต้นถี่ตลอดเวลา การเที่ยวที่แย่งกันเที่ยวก็ไม่น่าจะผ่อนคลายเช่นกัน
...
7. เข้าร่วมกับกลุ่มที่สนใจ
วิถีแบบดั้งเดิมคือการรวมกลุ่มทำกิจกรรมศาสนา วิถีสมัยใหม่มีกลุ่มก๊วนความสนใจใหม่ๆ มากมาย เดินป่า ตั้งแคมป์ ถ่ายภาพ ทำอาหาร งานฝีมือ ฯลฯ จากการศึกษาพบว่าผู้ที่ให้ความสนใจมิติจิตวิญญาณจะมีอัตราโรคหัวใจ ซึมเศร้า และฆ่าตัวตายน้อยลง ภูมิคุ้มกันดีขึ้น ใครชอบสวดมนต์ เข้าโบสถ์ก็นับว่าดี ใครไม่ใช่แนวนั้นอาจลองหากิจกรรมนั่งล้อมวงที่มีบรรยากาศรับฟังอย่างแท้จริง ได้พูดได้ฟังอย่างลึกซึ้ง มิใช่เฮฮาปกปิดความเศร้าเท่านั้น
...
8. ความสำคัญของครอบครัว
ผู้เฒ่า 100 ปีมักให้ความสำคัญกับครอบครัว ส่วนใหญ่มักแต่งงาน มีลูก มีหน้าที่ต่อครอบครัว สิ่งเหล่านี้ทำให้เขาตอบตัวเองได้ว่ากำลังเหนื่อยยากเพื่อใคร งานวิจัยชี้ว่าคนสูงวัยที่อยู่กับลูกหลานมีสุขภาพดีกว่าที่ต้องอยู่เองสองคนตายาย หากไม่ได้อยู่บ้านเดียวกัน การได้พบกันเป็นประจำ กินอาหารด้วยกัน เที่ยวประจำปีด้วยกัน เพื่อรักษาสายใยแห่ง 'ความเป็นเรา' เอาไว้ก็เป็นสิ่งทดแทนได้บ้าง และสำหรับบางคน 'ครอบครัว' อาจนิยามด้วยเพื่อนที่สนิทกันมากๆ ไว้ใจกันมากๆก็เป็นไปได้เช่นกัน
...
9. แวดล้อมด้วยคนที่ปรารถนาดีต่อกัน
ทุกวันหลังเลิกงาน ชาวซาร์ดิเนียจะเข้าร้านเหล้าท้องถิ่นเพื่อพบปะเพื่อนฝูง และทุกคนในชุมชนจะมาช่วยงานเก็บเกี่ยวองุ่นประจำปี รวมถึงเฮฮากันในเทศกาลประจำหมู่บ้าน การพบเจอเพื่อนฝูงแล้วหัวเราะกับเรื่องไร้สาระเป็นเรื่องสำคัญของชีวิต มันช่วยกระชับสัมพันธ์และช่วยให้ผ่อนคลาย งานวิจัยชี้ว่าคนที่มีสังคมแคบเสี่ยงเสียชีวิตสูงกว่าคนสังคมกว้าง (รู้จักคนเยอะ เพื่อนเยอะ) ถึง 2-3 เท่า ค้นหากลุ่มเพื่อนสนิทแล้วหัวเราะกับพวกเขาบ่อยๆ
...
ผมสรุปสั้นๆ ตามความเข้าใจตัวเองเป็นสูตรอายุยืนว่า "เคลื่อนไหว ดื่มไวน์ กินผัก ผ่อนพัก หยุดก่อนอิ่ม หาอิคิไก ร่วมกิจกรรมที่สนใจ ให้เวลาครอบครัว รั่วกับเพื่อนซี้ แบบนี้อยู่อีกยาว"
เรื่องเหล่านี้หลายครั้งเรารู้อยู่แก่ใจแต่ทำไม่ได้สักที ผ่านไปอีกปีแล้ว จากการอ่านเล่มนี้ ผมคิดว่าสิ่งที่น่าสนใจที่สุดที่ได้เรียนรู้จากผู้เฒ่าทั้งหลายคือ พวกเขาไม่ได้ 'ตั้งใจ' ทำสิ่งดีๆ มีประโยชน์เหล่านี้ แต่มันคือวิถีชีวิต
สิ่งเหล่านี้กลายเป็นเรื่องปกติธรรมดาของชีวิตพวกเขา หากอยากทำได้ต่อเนื่องสม่ำเสมอ จึงไม่ใช่การ 'ตั้งใจทำ' แต่ผมคิดว่าต้องเป็นการ 'ตั้งใจสร้างสภาพแวดล้อม' เพื่อสร้างวิถีนี้ให้เกิดขึ้นในชีวิตเรา
เช่น สร้างนิสัยให้เคลื่อนไหวบ่อยขึ้น ลดการหยิบขนมถุงเข้าบ้าน สร้างช่วงเวลาปลอดหน้าจอ แล้วได้ผ่อนคลายกับเพซที่ช้าลง จัดตารางเวลาให้ตัวเองสำหรับกิจกรรมที่สนใจ เพื่อนฝูง และครอบครัว ฯลฯ
อะไรที่เป็นแรงเสียดทานก็หยิบออกไปไว้ไกลๆ มือ หรือถ้าตัดได้ก็ตัดออกเลย
'สภาพแวดล้อม' ก่อ 'นิสัย'
'นิสัย' ก่อ 'ความเคยชิน'
และเมื่อไหร่ที่สิ่งดีๆ กลายเป็นความเคยชิน นั่นแปลว่าเรามีชีวิตที่ดีพอสมควร หากเคยชินกับสิ่งร้ายก็แปลว่าเราใช้ชีวิตพังๆ อยู่
วิถีชีวิตที่ดีลดโรคร้ายทั้งกายใจ ทำให้รู้สึกดีกับชีวิต
ถ้าจะอยู่ยาวๆ คงต้องชอบชีวิตตัวเอง
จึงคุ้มค่าที่จะอายุยืน : )
